Besiendershuis

Op de Waalkade werd de handelsnederzetting, die daar vanaf het midden van de tweede eeuw lag, met een dikke muur versterkt. Een deel van de laat Romeinse muur is nog zichtbaar aan de achterkant van het casino. De muur is gevonden tijdens de opgraving voordat het casino werd gebouwd.

Open deze bron 🡢

Het Besiendershuis aan de Steenstraat 26 komt uit 1525. Het Besiendershuis was eigenlijk een patriciërshuis met als huisnaam "Op d’n Kolven". De huidige naam is gebaseerd op de foutieve veronderstelling dat dit huis eens bewoond werd door een ‘besiender’, iemand die tolgelden vroeg van schepen die langs kwamen. Het huis werd in 1942 gerestaureerd en is op dit moment in gebruik als expositieruimte/woonhuis.

Open deze bron 🡢

In deze bron vinden we een lijst van Gelderse steden die tot de Hanzesteden behoren. De lijst werd opgemaakt in 1556 om te zien welke steden uitgenodigd moesten worden voor de Hanzedagen in Lubeck. De steden zijn gerangschikt volgens de kwartierhoofdsteden waaronder ze vielen. Nijmegen, Roermond, Zutphen en Arnhem.

Sinds het begin van de 14de eeuw, met een korte onderbreking tussen 1360 en 1402, maakte Nijmegen deel uit van het Hanzeverbond. Een groot netwerk van handelssteden in Noordwest-Europa.

Open deze bron 🡢

Vanaf het eind van de vijftiende eeuw en in de zestiende eeuw gingen mensen uit Europa op ontdekkingsreis. 

De in Nijmegen geboren Lambert Biesman was de eerste Nijmeegse Indiëvaarder. Hij nam deel aan de eerste reis naar Indië onder Cornelis de Houtman (1595-1597). Hij schreef hierover aan zijn vader Jacob Biesman de burgemeester van Nijmegen. Die woonde in de Benedenstad aan de Lage Markt. Later werd Lambert opperkoopman van de Magellaanse Compagnie onder Olivier van Noort bij de eerste Nederlandse omzeiling van de wereld (1598-1601). Na 26 januari 1600 was hij kapitein van het jacht Eendracht van deze onderneming.

Biesman werd in Manilla na gevechten met Spaanse schepen gevangen genomen en ter dood veroordeeld. Net als de andere gevangen kreeg hij de gelegenheid om zich tot het katholieke geloof te laten bekeren, maar als enige gevangene weigerde hij dit met als gevolg dat hij werd gewurgd en zijn lichaam in zee werd geworpen. De andere gevangen werden na de overgang naar het katholieke geloof alsnog opgehangen en daarna begraven.

In de eerste brief uit 1594 schrijft Biesman over de voorbereidingen van de eerste reis. De tweede brief is uit 1598, geschreven onderweg op zijn laatste reis.

Open deze bron 🡢

Joan Willemsz. Blaeu (1596-1673) was een wereldberoemde Nederlandse kaartenmaker en uitgever van atlassen. Deze atlas, Het Toonneel der Steden, is één van die beroemde atlassen. De atlas is uitgegeven in 1649 en je vindt er stadsplattegronden in van de belangrijkste Nederlandse (vesting)steden. Daar hoort ook Nijmegen bij. Blaeu maakte de kaarten in deze atlas niet allemaal zelf, want hij had ook kaartenmakers in dienst. Zo is de kaart van Nijmegen eigenlijk gemaakt door de kaartenmaker en landmeter Hendrik Feltman. Die man kende de stad een beetje, want hij kwam uit Kleef, hier vlakbij.

Open deze bron 🡢

In de Nijmeegse Benedenstad was Hotel Ariëns in de negentiende eeuw een van de chicste hotels van de stad. Het hotel was gelegen aan de Priemstraat en nam bijna de hele oostkant van de straat in beslag.
In de negentiende eeuw was Ariëns hét hotel van Nijmegen. Hoogwaardigheidsbekleders en zelfs 'royals' hebben er gelogeerd en gedineerd. Zo maakt de Provinciale Geldersche Nijmeegsche Courant in 1888 melding van het verblijf van 'de Russische prins Bariatinsky met echtgenoote en gevolg'.
Al in 1901 - ver voor de Waalbrug in 1936 nóg meer verkeer uit de Benedenstad wegtrok - sloot het hotel de deuren. In de Haagsche Courant van 4 juli 1901 vinden we de verklaring: 'de verplaatsing van het verkeer'. Door de komst van het treinstation in Nijmegen hoefden mensen niet meer door de Benedenstad om naar het centrum van de stad te komen. Dit zou het roemruchte hotel de kop gekost hebben. Zoals in het artikel van de Haagsche Courant staat: 'vreemdelingen, die er niet noodzakelijk iets te doen hebben, komen zelden meer in die straat.'
Als pension maakte Ariëns nog wel een 'doorstart'. Het gebouw werd opgedeeld. Dat opdelen gebeurde wel meer bij oude, statige huizen. Hierdoor konden er meerdere gezinnen wonen. Een gezin woonde vaak maar op één kamer. Het oude Hotel Ariëns verkrotte in de opvolgende decennia. In de jaren zestig werden de trieste resten van het  hotel gesloopt.

Open deze bron 🡢

In 1903 verschijnt onder redactie van Jan Jacob Weve, stadsarchitect van Nijmegen, het rapport "Onderzoek naar den Woningtoestand van Nijmegen. Het geeft een inventaris van de hoe het gesteld was met de Nijmeegse woningvoorraad, waarbij vooral gekeken werd naar bewoonbaarheid, hygiëne en bouwkundige staat. Bijvoorbeeld, hoeveel personen wonen in een woning. Hoeveel gezinnen maken gebruik van één privaat. Dat was een eenvoudige toiletinrichting, niet aangesloten op een riolering maar boven een beerput of met een ton. De conclusie was dat er veel woningen in Nijmegen feitelijk onbewoonbaar waren.

Open deze bron 🡢

Eeuwenlang staken mensen de Waal over met een pont, bijvoorbeeld deze Gierpont, en kwamen dan uit op de aanleg- en vertreksteiger, zoals op de foto. In 1657 wordt voor het eerst een gierpont (een gierpont is een rivierpont bevestigd aan een ketting, die door de stroom de rivier over bewogen wordt) ingezet.De pont werd geïntroduceerd door de Nijmegenaar Hendrick Heuck en kreeg de naam 'Zeldenrust'. In 1911 besloot de gemeenteraad dat er een verkeersbrug moest komen die uitkwam bij de Belvédère. Nijmeegse winkeliers uit de benedenstad verzetten zich fel tegen de Belvédèrebrug omdat ze bang waren dat deze brug het handelscentrum zou verplaatsen van de Benedenstad naar de Bovenstad. In de jaren twintig werd de Waal steeds drukker bevaren door de komst van auto's en fietsen. De wachttijden werden steeds langer en daarom werd toch besloten de brug aan te leggen. Rust kreeg het pontje pas in 1936, toen de verkeersbrug over de Waal werd geopend. De Nijmeegse studentenvereniging "Carolus Magnus" heeft aan de vooravond van de opening van de nieuwe brug middels een optocht en het verbranden van een model van de gierpont op ludiek wijze afscheid genomen van de pont.

Open deze bron 🡢

In 1912 komt de Nijmeegse middenstand met een handtekeningenactie in opstand tegen de plannen voor een nieuwe verkeersbrug over de Waal aan de oostzijde van de stad. Men is bang om klanten te verliezen. Tot dan toe moesten Nijmegenaren  via de winkelstraten in de benedenstad naar de veerpont rijden om de Waal over te steken. Al die reizigers vormden een grote groep klanten voor de winkeliers. Door deze nieuwe brug zou al het verkeer buiten het centrum om worden geleid.

De winkeliers kwamen zelfs nog met een alternatief plan, om de verkeersbrug ter hoogte van de Ganzenheuvel in Nijmegen aan te laten komen. Hierdoor zou het verkeer nog steeds langs de winkels in de benedenstad moeten rijden. Door alle acties van winkeliers had het protest succes en besloot de gemeenteraad in 1917 de bouw van brug af te blazen. Pas vele jaren later, zou de Belvédère brug er toch komen. Nu beter bekend als Waalbrug.

Open deze bron 🡢

1926 begon rampzalig voor Nijmegen en omgeving. Door overvloedige regenval in december bereikte de waterstanden in de rivieren recordhoogtes. Hierdoor brak op oudejaarsdag tussen Nederasselt en Overasselt de Maasdijk over een lengte van 100 meter. Vrijwel het hele land van Maas en Waal kwam onder water te staan. Op 3 januari brak de Waaldijk bij Erlecom waardoor ook de Ooijpolder volliep. Ook de Waalkade en delen van de benedenstad kwamen onder water te staan. Planken moesten verhinderden dat deze cafebezoekers natte voeten kregen.

Open deze bron 🡢

In 1920 hadden de bewoners van de Steenstraat in de Benedenstad ook last van het hoge water. Op de foto is te zien dat ze toch een manier hadden gevonden om het huis uit te kunnen zonder natte voeten te krijgen. Op de achtergrond zie je een telefoonmast staan.

Open deze bron 🡢

De Steenstraat in de Benedenstad behoort tot de oudste straten van Nijmegen. Toch is daar maar weinig meer van te zien. Door de naoorlogse kaalslag is er vrijwel niets van de oude bebouwing overgebleven. In de jaren 80 van de vorige eeuw werd de Benedenstad zoveel mogelijk volgens het oude stadsplan herbouwd.

Open deze bron 🡢

Op 17 juli 1929 vergadert de raadscommissie voor het Benedenstadsvraagstuk. De heer Kruizinga merkt op dat het plan zowel schitterend als onuitvoerbaar zal zijn. 'Met dit plan van de oude stad zouden wel 50 jaren gemoeid kunnen zijn.'

Open deze bron 🡢

Een treinreiziger uit Rotterdam spreekt schande over de verwaarlozing van de Nijmeegse Benedenstad. Hij schrijft erover in een brief aan de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant. Hij doet een oproep aan het stadsbestuur om daar een einde aan te maken.

Open deze bron 🡢

Eeuwenlang staken mensen de Waal over met een pont. In 1911 besloot de gemeenteraad dat er een verkeersbrug moest komen die uitkwam bij de Belvédère. Nijmeegse winkeliers uit de Benedenstad verzetten zich fel tegen de Belvédèrebrug omdat ze bang waren dat deze brug het handelscentrum zou verplaatsen van de Benedenstad naar de Bovenstad. In de jaren twintig werd de Waal steeds drukker bevaren en door de komst van auto's, motorfietsen en gewone fietsen moest de pont steeds meer worden gebruikt. De wachttijden stegen snel en er ontstonden lange files. De brug werd daarom toch gebouwd. 

Op deze foto is op de achtergrond al te zien dat de bouw van de nieuwe brug bijna voltooid is. 

Open deze bron 🡢

Eeuwenlang staken mensen de Waal over met een pont en kwamen dan uit op de aanleg- en vertreksteiger, zoals op de foto. In 1911 besloot de gemeenteraad dat er een verkeersbrug moest komen die uitkwam bij de Belvédère. Nijmeegse winkeliers uit de benedenstad verzetten zich fel tegen de Belvédèrebrug omdat ze bang waren dat deze brug het handelscentrum zou verplaatsen van de Benedenstad naar de Bovenstad. In de jaren twintig werd de Waal steeds drukker bevaren en door de komst van auto's, motorfietsen en gewone fietsen moest steeds meer gebruik gemaakt worden van de pont. De wachttijden stegen snel en daarom werd toch besloten de brug aan te leggen.

Open deze bron 🡢

Op 6 juli 1938 wordt er een burgercommissie opgericht met de naam S.O.S. Wat een afkorting is van Saneering Oude Stad. Met die oude stad wordt vooral de Benedenstad bedoeld. De jarenlange verwaarlozing van dit stadsdeel, heeft tot een ongekende verpaupering en verkrotting geleid. De gegoede burgerij van Nijmegen komt in aktie. Er moet iets gebeuren. Er wordt een prijsvraag uitgeschreven voor het beste plan van aanpak. Die wordt in 1939 gewonnen door het Architectenbureau Granpré Molière.  Zij bedenken een plan met daarin opgenomen het Groene Balkon. Het houdt in dat de stijle kronkelige straatjes en gassen moeten plaatsmaken voor terrassen met veel groen en historiserende bebouwing en een keermuur die aan een stadsmuur doet denken. Er is ruimte in het plan voor wat oorspronkelijke bebouwing, zoals het Besiendershuis en het Brouwershuis, die gerestaureerd zullen worden.

Open deze bron 🡢

Op 29 januari 1938 verschijnt een artikel in 'Het Algemeen Handelsblad' over panden in de Niijmeegse benedenstad die spontaan instorten. Eén van die panden is het Hof van Xanten. Een monument waar jarenlang op de zolder een rooms katholieke schuilkerk was gevestigd. Door het instorten van het dak is daar niets meer van over. Het pand is in de jaren 80 van de vorige eeuw als onderdeel van het wederopbouwproject gerestaureerd.

Open deze bron 🡢

In 1952 verschijn het Rapport: "Het Onmaatschappelijke Gezin" Uitgegeven door de Directie Van de Wederopbouw en de Volkshuisvesting in de provincie Gelderland. Hierin lezen we hoe een onmaatschappelijk gezin te herkennen is, hoe het gehuisvest is en hoe we de gezinnen kunnen  "heropvoeden" door betere huisvesting en herplaatsing. Vooral de Benedenstad werd gezien als een broeinest van onmaatschappelijken, die voor die tijd nog asocialen genoemd werden, met veel werkeloosheid, criminaliteit en drankmisbruik.

Open deze bron 🡢

In het kader van de wederopbouw van Nijmegen bezoekt Prins Bernhard de stad. Hier bekijkt hij de bouw van Het Groene Balkon. Een project waarbij een gedeelte van de oude benedenstad gesaneerd werd en vervangen door een metershoge keermuur met balkon.

Open deze bron 🡢

Een belangrijk onderdeel van de wederopbouwplannen van na de Tweede Wereldoorlog was de bouw van Het Groene Balkon. Hiervoor werden hele straten in de oude benedenstad gesaneerd. Het plan van architectenbureau Granpré Molière bestond al voor de oorlog maar werd nu voortvarend opgepikt en uitgevoerd onder de naam Plan Vijf Heuvelen.

Het Groene Balkon is rechts op de maquette te zien.

Open deze bron 🡢

In 1955 wordt het Vijfheuvelenplan van Ir. Fokkinga gelanceerd, te zien op deze maquette. Centraal staat het Groene Balkon. Enkele monumenten zijn nog te herkennen maar strak, modern en zakelijk is wat de boventoon voert.

Open deze bron 🡢

Het Vijfheuvelenplan van Ir. Fokkinga voorzag in een complete afbraak van de oude benedenstad op enkele monumenten na. Daarvoor terug zouden moderne flatwoningen komen met veel groen. Dit plan kan verantwoordelijk gehouden worden voor de omvangrijke sloop van de benedenstad in de jaren vijftig en zestig.

Open deze bron 🡢

In de jaren zestig wordt er een nieuw plan gemaakt voor de Benedenstad. Het Van brug tot brugplan. In het plan was veel aandacht voor groen in de omgeving van de Waalkade. Verder waren in het hoger gelegen gedeelte kantoren, winkels en luxe appartementen gepland. Om het hele plan heen zou een noordelijke rondweg komen. Uiteindelijk komen buurtbewoners in opstand tegen de plannen. Zij willen dat de Benedenstad herbouwd wordt volgens het bestaande middeleeuwse stratenpatroon en met betaalbare huurwoningen. Uiteindelijk gaat de gemeente overstag en kan de herbouw eind jaren zeventig beginnen.

Open deze bron 🡢

Op 1 mei 1971 verschijnt het eerste nummer van het Benedenstadnieuws. Een wijkkrant die meteen de spreekbuis werd voor het toen net opgerichte Buurtkomitee. Dat probeerde de westelijke Benedenstad te redden van grootschalige sloop. Ook vonden ze dat goedkope sociale woningbouw beschikbaar moest blijven.

Open deze bron 🡢

Protestlied uit het wijkblad Benedenstadnieuws van 18 mei 1974. Bouwbedrijf en projectontwikkelaar Bredero en dochteronderneming Empeo waren bekend geworden door de bouw van het megawinkelcentrum Hoog Catherijne in Utrecht. Dat was niet bepaald wat de bewoners van de Benedenstad voor ogen hadden voor hun wijk. Zij wilden geen winkels, kantoren en dure appartementen maar goedkope betaalbare woningen. Toen de bewoners van de Gemeente Nijmegen, na veel protest en het aanbieden van alternative plannen uiteindelijk hun zin kregen, trok Bredero zich uit het project terug. Zij zagen er geen brood meer in. 

Open deze bron 🡢

Een oproep tot protest tegen de te hoge huren van huizen in de benedenstad na nieuwbouw in de benedenstad. Vanaf de jaren zestig vonden steeds meer Nijmeegse jongeren dat er veel mis was in de samenleving en zij protesteerden tegen misstanden.

Open deze bron 🡢

Uit de wijkkrant Benedenstadnieuws van november 1977 blijkt dat de benedenstadbewoners zich nog steeds zorgen maken of er in de nieuwe plannen voor de herbouw van de Benedenstad, wel genoeg betaalbare woningen komen.

Open deze bron 🡢

In het Secretariearchief van de Gemeente Nijmegen vinden we Vijfjarenplannen voor de wederopbouw van de Benedenstad. Met kleurtjes worden de 5 fases aangegeven. Men begon in 1979 en in 1985 moest men klaar zijn. Dat werd uiteindelijk 1988 met de bouw van het casino.

Open deze bron 🡢

In 1979 bereikt het Buurtkommitee Benedenstad een doorbraak. Besloten wordt dat de adviseur van het komitee, architect Paul van Hontem, samen met de woningvereniging Kolping het plan 'Bouwen voor de buurt' gaan uitvoeren. 

Open deze bron 🡢