Een topstuk uit het Regionaal Archief Nijmegen is de Formicarius (=de mierenhoop) van Johannes Nider. Omdat dit boek uit de beginperiode, de babytijd van de boekdrukkunst komt, noemen we het een wiegendruk. Rond 1436, kort voor zijn dood, schreef de dominicaner priester Nider (ca. 1385-1438) dit boek in het Latijn. Hierin bespreekt hij niet alleen godsdienstige en theologische zaken; in het laatste hoofdstuk gaat hij ook in op heksen, demonen en tovenaars. Zo’n veertig jaar na Niders dood, verschijnt de Formicarius voor het eerst in druk. Daarna volgen nog veel drukken. Het archief bezit dus zo'n exemplaar uit 1475 van de Keulse boekdrukker Ulrich Zell. Hieronder staan twee fragmenten uit het laatste hoofdstuk. Zij geven een kijkje in de denkwereld van 600 jaar geleden. De afbeelding uit het boek hiernaast is van het eerste fragment.
In de regio Bern ging het verhaal dat in korte tijd dertien baby’s door heksen waren verslonden. Toen de rechter één van de van hekserij verdachte vrouwen ondervroeg hoe zij baby’s aten, antwoordde ze:
“Wij loeren en jagen op nog niet gedoopte of zelfs gedoopte baby’s, vooral als die niet beschermd worden door het kruisteken en door gebeden. Deze doden we als zij in hun wieg of naast hun ouders liggen. Daarna denken de mensen dat die baby’s doodgedrukt zijn of op een andere natuurlijke manier zijn gestorven. Stiekem halen we de lijkjes uit de graven en we koken ze in een ketel totdat zowat al het vlees van de botten afvalt. Van de vaste stof maken we een zalf die geschikt is voor onze wensen, toverkunsten en gedaanteverwisselingen. Met de vloeistof vullen we een grote fles. Wie hieruit drinkt, wordt onmiddellijk ingewijde en meester van onze sekte.”
Zulke verklaringen moet je overigens wel met een korreltje zout nemen. De meeste van hekserij beschuldigden "bekenden" alle beschuldigingen omdat ze gemarteld werden.
Over de beroemde Franse vrouw Jeanne d’Arc (1412-1431) die in het Franse leger meevocht tegen de Engelsen heeft Johannes Nider een duidelijke mening. In zijn ogen was zij geen dappere vrijheidsstrijdster maar een bezeten toverkol:
"Op het laatst werd Jeanne zo hoogmoedig dat men begon te twijfelen of de geest die haar beheerste duivels of goddelijk was. Toen werd ze, zoals men gelooft, door Gods wil gearresteerd door het Engelse leger, in de gevangenis gegooid en dagenlang ondervraagd. Uiteindelijk bekende ze dat ze steun kreeg van een goddelijke engel, die volgens zeergeleerde mannen echter een boze geest was. Na vele vermoedens en bewijzen dat deze geest haar tot tovenares had gemaakt, stierf ze op de brandstapel."
(Vertaling uit het Latijn door Michiel Sauter)
