Oorlogspropaganda

Op 10 mei 1940 begon de Duitse aanval op Nederland. Binnen een dag werden delen van de oostelijke helft van Nederland bezet en kwam het bestuur daarvan onder Duitse controle. De Duitsers wilden ook de informatievoorziening onder hun controle hebben. Middels dit affiche waarschuwden de Duitsers via de Nijmeegse burgemeester Steinweg de Nijmeegse bevolking dat er geen geruchten verspreid mogen worden, dat er een verbod bestaat om naar niet-Duitse zenders te luisteren en dat er een verbod is om afval op de openbare weg te gooien. De Nijmegenaren werden al op 12 mei van deze waarschuwing op de hoogte gesteld, hier blijkt uit dat zij toen al de baas waren in de stad.

Open deze bron 🡢

Op 10 mei 1940 vallen Duitse troepen Nederland binnen. Meerdere Nijmeegse bruggen en viaducten worden in de vroege ochtend door de Nederlandse Genie opgeblazen, om de opmars van het Duitse leger te vertragen. Bruggen waren vaak het doelwit omdat deze belangrijk waren voor het vervoer van personen en materiaal. Ook deze spoor- en voetbrug in Neerbosch werd op 10 mei verwoest.

Open deze bron 🡢

De Duitsers gebruikten propaganda om de bezette bevolking voor zich te winnen. Propaganda was een manier om mensen ervan te overtuigen dat de ideologie van de Duitsers klopte. Dit is een affiche met Duitse oorlogspropaganda voor hun overwinningen op de Engelse marine op de Atlantische Oceaan.

Open deze bron 🡢

Vanaf 15 maart 1941 mochten joden geen bloed meer doneren aan niet-joden. De aanleiding hiervoor was een gebeurtenis in Rotterdam. In de jaren '40 moesten bloedtransfusies nog rechtstreeks van mens op mens worden uitgevoerd. In Rotterdam werd een ontslagen Joodse ambtenaar opgeroepen als donor. Met zijn bloed werd het leven van een Duitse soldaat gered. Alleen in de ogen van de nazi’s was dit een grote misdaad: hij had een Ariër vergiftigd met joods bloed. Binnen de ideologie van het nationaal-socialisme werd het bloed beschouwd als drager van erfelijke raseigenschappen. Het Rode Kruis kreeg de opdracht om alle donoren te controleren en Joodse donoren van de lijsten te verwijderen. ‘Joodsche bloedgevers mogen alleen gebruikt worden voor personen van het Joodsche ras.’

Open deze bron 🡢

Op 30 juli 1941 opende Anton Mussert onder grote belangstelling van hoge NSB-functionarissen een tehuis voor kinderen van NSB’ers in Nijmegen. Het eerste NSB-kindertehuis was het landhuis 'De Westerhelling' aan de Sophiaweg tussen Nijmegen en Berg en Dal. Mussert sprak op bovenstaande afbeelding Jeugdstormers toe bij de opening van de Westerhelling als NSB-centrum. De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) was een politieke beweging op basis van het nationaalsocialistisch gedachtegoed. Anton Mussert richtte in 1931 de NSB op en bleef de leider tot de partij in 1945 verboden werd.

Open deze bron 🡢

De Tweede Wereldoorlog had grote gevolgen voor de Nijmeegse joden. Dat kun je onder andere zien aan deze met hakenkruisen besmeurde Joodse Synagoge ten tijde van de Duitse bezetting. De muren van de synagoge aan de Gerard Noodtstraat werden beklad met een vlekkerig hakenkruis en teksten als ‘Juda vrek’ en ‘Juda stik’. Dit zijn uitingen van antisemitisme in Nijmegen in 1941. De synagoge, een ontwerp van de Nijmeegse architect Oscar Leeuw, was in 1913 in gebruik genomen. Nu is in het gebouw het Natuurmuseum Nijmegen gehuisvestigd.

Open deze bron 🡢

Op 15 september 1941 verschijnen de beruchte plakkaten met het opschrift ‘Voor Joden verboden’. Joden mogen geen bezoeken meer brengen aan parken, dierentuinen, cafés, restaurants, hotels, pensions, schouwburgen, cabarets, variétés, bioscopen, sportinrichtingen, concerten, openbare bibliotheken, leeszalen of musea.

Open deze bron 🡢

Op deze foto zien we een bladzijde uit het Nijmeegse Doopregister Nederduits-Gereformeerde gemeente in het Schependom uit 1736. Met de inschrijving op 26 augustus is iets vreemds aan de hand. De inkt klopt niet. Die is te blauw en ook het handschrift wijkt af. De inschrijving is niet uit 1736 maar waarschijnlijk uit 1942. Het gaat hier om een poging van de joodse Johan Gustaaf Salomonson om aan de Duitse nazi's te ontsnappen, door in zijn stamboom christelijke voorouders toe te laten voegen door een vervalser. Helaas wordt de vervalsing ontdekt. Een test laat zien dat de inkt die gebruikt werd voor de inschrijving, in de 18de eeuw nog helemaal niet voorkwam. Gelukkig weet de familie Salomonson de oorlog wel te overleven.

Open deze bron 🡢

Deze potloodtekening heeft de grootte van een A-5-tje en is vervaardigd door John Dons. 
Toen John Dons Titus Brandsma portretteerde, zaten beiden gevangen in het Polizeilicher Durchgangslager Amersfoort.  Titus Brandsma was vanaf 1923 hoogleraar aan de universiteit in Nijmegen.  Al in een vroeg stadium waarschuwde Brandsma via publicaties in dag- en weekbladen en tijdens lezingen en colleges voor de gevaren van het nazisme en rassenhaat. Hij veroordeelde de anti-joodse maatregelen van het naziregime zowel reeds voor als tijdens de bezettingstijd. In 1941 verzette hij zich tegen het verwijderen van joodse leerlingen van katholieke middelbare scholen en was hij de architect van het verbod dat de Utrechtse aartsbisschop De Jong uitvaardigde tegen het opnemen van NSB-advertenties in de r.-k. dagbladen. Als gevolg daarvan arresteerde de Gestapo pater prof. Brandsma op 19 januari 1942. Via een tocht langs de 'Oranje'-gevangenis in Scheveningen, kamp Amersfoort en de strafgevangenis van Kleef kwam hij tenslotte in het beruchte concentratiekamp Dachau terecht. Hier overleed hij op 26 juli 1942.

Open deze bron 🡢

Martha Waaldijk, geboren op 20 november 1923, was 14 jaar toen ze met haar dagboek begon in 1938. Tot aan de bevrijding van Nijmegen heeft zij bijna dagelijks in haar dagboek geschreven. Wat dit dagboek bijzonder maakt, is dat Martha Waaldijk lid was van de Jeugdstorm. Op deze bladzijde uit het dagboek zie je rechts wat ze schrijft op zaterdag 2 mei 1942. Ze vertelt dat ze iemand tegen is gekomen die de jodenster droeg. Je kan al haar dagboeken digitaal lezen.

Open deze bron 🡢

Met ingang van zondag 3 mei 1942 moesten alle joden in Nederland een kenteken van geel katoen op hun kleding dragen: de zespuntige 'jodenster' (vastgenaaid, niet opgespeld). De maatregel gold voor volwassenen èn kinderen. Alleen kinderen jonger dan zes jaar mochten zonder ster over straat. In het midden van de ster stond het woord 'Jood', in zwarte, pseudo-hebreeuwse letters. Het had de vorm van de Davidster (sinds de negentiende eeuw een bekend joodse symbool). De Jodenster moest linksboven op de kleding worden gedragen. De sterren moesten gekocht worden: het kostte 4 cent per ster en per 4 sterren een textielbon. Als straf op het niet dragen van de Jodenster stond 6 maanden in hechtenis of 1000 gulden boete.

Open deze bron 🡢

De Duitsers gebruikten propaganda om de bezette bevolking voor zich te winnen. Propaganda was een manier om mensen te overtuigen dat de ideologie van de Duitsers klopte. 
Dit is een Duits propaganda-affiche uit 1942 waarin getoond wordt dat het Amerikaans imperialisme (Roosevelt en de joden in het Witte Huis) overal haar macht heeft uitgebreid en dat dat nu (1942) ongedaan wordt gemaakt door Duitsland en Japan.

Deze poster is ontworpen door Lou Manche. Manche was een bekend Nijmeegs kunstenaar en een fanatiek lid van de NSB. Hij was van 1940 tot 1942  commandant van de Weerbaarheidsafdeling (WA) Nijmegen. In 1942 werd hij benoemd tot hoofd van de dienst "beeldende propaganda". In die hoedanigheid maakte hij affiches voor de propaganda-afdeling van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten, o.a. het hier getoonde affiche. Na de oorlog werd hij enige jaren vastgezet (geïnterneerd) in Kamp Vught. 

Open deze bron 🡢

Deze briefkaarten zijn geschreven door Kitty en Joke de Wijze. In de nacht van 17 op 18 november 1942 vond er een grote razzia plaats in Nijmegen (en heel Gelderland). Kitty en Joke werden toen samen met bijna 200 Joodse Nijmegenaren opgepakt en naar Westerbork getransporteerd. Bij de razzia bleven de ouders van Kitty en Joke vanwege ziekte van de vader nog thuis. Ook jongste zusje Tini mocht thuisblijven. Op 12 december 1942 werden Kitty en Joke per trein (transport 42) gedeporteerd naar Auschwitz. Zij wierpen toen de laatste kaartjes uit de trein, in de hoop dat iemand ze zou vinden en op de post zou doen. Direct na aankomst werden Kitty en Joke in Auschwitz-Monowitz vermoord. Toen de kaartjes het thuisfront hadden bereikt, waren Kitty en Joke dus al omgekomen. Je ziet aan het handschrift dat de trein erg schokte. Als je hieronder op transcripties klikt, kan je lezen wat Kitty en Joke hebben opgeschreven. Oudere zus Elly en haar man Herman zaten in december 1942 in Westerbork en werden in februari 1943 naar Auschwitz getransporteerd. Jongere zus Tini en de ouders van Kitty werden op 17 september 1943 vergast in Auschwitz. Naar Kitty is de Kitty de Wijzeplaats vernoemd.

Open deze bron 🡢

Veel Nijmeegse joden werden tijdens de Tweede Wereldoorlog afgevoerd naar concentratiekampen.
In 1995 verwierf het archief tien briefkaarten, met potlood beschreven door de zussen De Wijze en Herman van Beek, de echtgenoot van Elly de Wijze. Dit is een kaart van 9 februari 1943 toen Elly en Herman op transport moesten naar Auschwitz. Hierin schrijft Herman aan familie de Wijze. Hij schrijft in de brief hoe het met hem gaat. Elly werd op 12 februari al vergast, Herman stierf op 30 april 1943 in Auschwitz.

Open deze bron 🡢

In mei 1940 werd Nederland bezet door de Duitsers. In de bezette Nederlandse gebieden werd al snel ook een avondklok ingesteld. Dit hield in dat je 's avonds tussen bepaalde tijden niet meer op straat mocht komen. Als dit toch gebeurde werden er harde maatregelen getroffen. De op het affiche bekend gemaakte maatregel was waarschijnlijk een reactie op de april-mei-stakingen van 1943.

Open deze bron 🡢

André en Wim van der Veer drukken samen illegale bladen en pamfletten in de kantoorboekhandel, annex drukkerij van hun vader in de Molenstraat 92-94 in Nijmegen. Ze worden samen met  hun vriend Toon Fredericks op 30 april 1943 gearresteerd en op grond van hun oproep tot staking en verzet op 2 mei '43 door het Polizeistandgericht Gelderland-Overijssel te Hengelo ter dood veroordeeld. De volgende dag wordt dit vonnis in het bos tussen Hengelo en Delden voltrokken. Hun graven zijn nooit gevonden.

Open deze bron 🡢

In 1943 moet iedereen van de Duitse bezetter zijn radio inleveren. Het luisteren naar de BBC en radio Oranje was hen een doorn in het oog. De heren Wills, Wijnen en Holla, buren uit de van Welderenstraat, maken een bijzondere foto van de gebeurtenis.

Open deze bron 🡢

Anton van Dijk was als overtuigd nationaal-socialist lid van de NSB en van de Germaanse SS. Hij werkte dus samen met de Duitsers (collaboratie). 
Van Dijk wordt in september 1941 benoemd tot commissaris van de politie te Nijmegen. Onder zijn leiding groeit de politie in Nijmegen uit tot een belangrijk instrument in de handen van de Duitsers om de maatregelen van de bezetter uit te voeren. Hij treedt meedogenloos op tegen acties van verzet en geeft leiding aan razzia’s waarbij Nijmeegse joden worden opgepakt en gedeporteerd. Van Dijk wordt op 8 juli 1943 op klaarlichte dag neergeschoten in de Hertogstraat door Henk Romeijn, een Drunense verzetsman. Dit is een anonieme briefkaart gericht aan de weduwe van Anton van Dijk. 

Open deze bron 🡢

Op 13 mei 1943 kregen Nederlanders te horen dat ze hun radiotoestel moesten inleveren. De bezetter was woedend over de stakingen die eind april in het hele land waren uitgebroken na oproepen hiertoe van de  Nederlandse regering in ballingschap via Radio Oranje.

Na het ineveren van de radio kreeg men een ontvangsbewijs. 

Open deze bron 🡢

Dit is een Duitse propagandaposter uit 1943. Er wordt een oproep gedaan om met de Duitsers mee te strijden tegen de Engelsen. Op de prent wordt een verband gelegd tussen de derde Engels-Nederlandse Zeeoorlog van 1672-1674 en de strijd die de Duitsers in 1943 voerden tegen Engeland.  De tekenaar geeft aan dat, net zoals de Nederlandse admiraal Michiel de Ruyter in 1673 de Engelse vloot enkele nederlagen wist toe te brengen, ook de Duitse vloot Engeland zal verslaan.

Open deze bron 🡢

Een ooggetuigenverslag van de gebeurtenissen voor, tijdens en na het bombardement op 22 februari 1944.

Jos van der Vaart, een jongen uit Den Bosch, beschrijft wat hij meemaakt als hij samen met vriend Jan Maas van het Dominicuscollege op de dag van het bombardement van 22 februari 1944 in de Nijmeegse binnenstad is. Ze komen aan op het station van Nijmegen als het eerste luchtalarm net is afgegaan. Als het sein veilig is, besluiten ze om naar Lunchroom Heck's te gaan in de Broerstraat. Dan volgt het tweede luchtalarm en vallen de bommen vrijwel onmiddellijk.

Jos duikt het portiek van bioscoop Chicago in de Broerstraat in. De chaos is groot. Later helpen ze gewonden bij het zwaar getroffen warenhuis Vroom en Dreesman aan de Grote markt. Ze zien de stad steeds meer ten prooi vallen aan de vlammenzee die is ontstaan.

Open deze bron 🡢

Op 22 februari 1944 werd Nijmegen gebombardeerd. De ravage na het bombardement was onbeschrijfelijk De oude binnenstad lag in puin. Veel van de zo karakteristieke kerktorens van stad waren verdwenen, het station en stationsplein waren weggevaagd en grote delen van het getroffen gebied stonden in brand. Dit is de stad gezien vanuit het Noorden, de andere kant van de Waal dus. 

Open deze bron 🡢

Op 22 februari 1944 werd Nijmegen gebombardeerd. Op deze foto zie je brandweermannen, die bezig zijn met het blussen van de restanten van het gebouw Vroom & Dreesman (V&D) op de Grote Markt. Op de V&D viel een van de eerste bommen tijdens het bombardement op Nijmegen. In verschillende getroffen gebouwen in de stad brak daarna brand uit, zo ook bij de V&D. Het duurde lang voordat deze branden onder controle waren. Dit had onder andere te maken met het wegvallen van de druk op de waterleiding waardoor brandweermannen hun werk moeilijk konden doen. Na de oorlog werd het gebouw weer herbouwd.

Open deze bron 🡢

Glas uit de etalage van V&D in Nijmegen. Het warenhuis werd tijdens het bombardement van 22 februari 1944 geraakt en vloog in brand. Het glas smolt door de hitte.

Op 22 februari 1944 bombardeerden Amerikaanse vliegtuigen Nijmegen. Het bombardement was oorspronkelijk niet gepland. Tijdens Big Week, van 19 tot 25 februari, voerde de Amerikaanse luchtmacht een serie bombardementen uit op de Duitse luchtvaartindustrie. Vanwege slecht weer bliezen zij een grote aanval gedeeltelijk af. Op de terugweg kregen Amerikaanse piloten de opdracht gelegenheidsdoelen te bombarderen. Ze kozen het spoorwegemplacement van Nijmegen, maar hielden er geen rekening mee dat er toestemming nodig was om doelen in Nederland aan te vallen. Het bombardement eiste bijna 800 levens en bijna 1.250 gebouwen werden verwoest, waardoor velen ineens dakloos werden.

Open deze bron 🡢

Op 22 februari 1944 werd Nijmegen gebombardeerd door de geallieerden. Bijna 800 inwoners kwamen bij het bombardement om. Een groot deel van de historische binnenstad van Nijmegen werd verwoest. Naast Nijmegen werden ook Enschede, Deventer en Arnhem in deze periode gebombardeerd door de geallieerden. De Duitsers gebruikten het bombardement door de geallieerden handig aan voor propaganda. Affiches speelden daarbij een belangrijke rol. Dit affiche, 'Van je vrienden moet je 't hebben', verscheen drie dagen na het bombardement. De maker van deze poster is waarschijnlijk de beruchte Nijmeegse NSB-kunstenaar Lou Manche.

Open deze bron 🡢

In 1944 begon de Geallieerde aanval op Duitsland. In Frankrijk kwamen de geallieerde troepen aan land en in sneltreinvaart werden Frankrijk en België bevrijd. In september 1944 begon de aanval op Nederland maar die verliep minder voorspoedig. Zodra de berichten over de intocht van de geallieerden in Nederland voorbarig bleken, kregen de Duitse autoriteiten de kans zich te hernemen en te reorganiseren.
Vanuit Kleef kwamen knapen van de Hitlerjugend om verdedigingswerken rondom Nijmegen aan te leggen. Op 12 september gelastte NSB-burgemeester Van Lokhorst alle burgers om gereedschap en materiaal, zoals schoppen, spaden en prikkeldraad, in te leveren. Vooral aan het Maas-Waalkanaal bij de Weurtse Sluis en in Hatert groeven de Duitse jongens loopgraven, maar hun aantal was te gering voor een snel resultaat. Van Lokhorst riep eerst middelbare scholieren en vervolgens alle mannen tussen achttien en vijftig jaar op zich te melden om aan de graafwerkzaamheden bij te dragen. Fabriekspersoneel werd gedwongen tewerkgesteld, maar het aantal arbeidskrachten liet in de ogen van de burgemeester sterk te wensen over. Er waren duizenden mannen nodig. 
In opdracht van de Duitse autoriteiten beveelt daarom burgemeester Van Lokhorst op 15 september 1944 alle leerkrachten van Nijmegen zich de volgende dag te melden in het Gemeentehuis om een bespreking bij te wonen. Docenten die niet komen opdagen staan zware straffen te wachten. 
Het doel van de bijeenkomst was tweeledig. De burgemeester verlangde dat de scholen vanaf maandag 18 september weer begonnen met hun lessen, want deze waren na de zomer niet hervat. Belangrijker was echter zijn eis dat scholieren van zestien jaar en ouder en leerkrachten hielpen bij de graafwerkzaamheden. Diverse leerkrachten, vooral de schoolhoofden, doken met hun familieleden onder. Onder het onderwijzend personeel dat wél verscheen op het stadhuis waren veel vrouwen. Van Lokhorst bleef burgemeester tot 18-9-1944, op die dag vluchtte hij naar Duitsland. Na de oorlog werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van twaalf jaar wegens collaboratie. 

Open deze bron 🡢

Zondag 17 september 1944 startte operatie Market Garden in Nijmegen om Nijmegen en omgeving te bevrijden van de Duitsers. In de omgeving van Nijmegen landden duizenden parachutisten van de Amerikaanse 82e Luchtlandingsdivisie, onder bevel van James Gavin. De droppingzones bevonden zich bij Groesbeek, Overasselt en Grave. 

Open deze bron 🡢

Tijdens het bombardement van 22 februari 1944 en in de periode dat Nijmegen frontstad was, werden veel gebouwen verwoest. Ook veel kerken konden niet meer worden gebruikt. De meest bekende verwoeste Nijmeegse kerk is de St. Stevenskerk. De toren en het dak werden door het bombardement verwoest. Parochies gebruikten daarom tijdelijke noodkapellen of kerken buiten het centrum. Op de foto zie je een noodkapel die gevestigd was in de kelder van de firma Gebrs. Van Woerkom aan de Molenstraat

Open deze bron 🡢

Door de talrijke granaatbeschietingen waren er na de bevrijding van Nijmegen nog dagelijks doden en gewonden. De aanvoer van patiënten was zo groot, dat de bestaande ziekenhuizen overvol raakten. Om de stroom van gewonden toch te kunnen verwerken werden noodziekenhuizen ingericht waar lichtgewonden verzorgd konden worden. Operaties werden hier niet uitgevoerd. Het noodziekenhuis in de Tweede Walstraat (zie foto) bevond zich in een gedeelte van het gebouwen-complex van het Oud-Burgeren Gasthuis en in de door Duitsers gebouwde en verlaten bunkers daarachter. Dit Walstraat-ziekenhuis onder leiding van zr. Talma bood plaats aan 72 patiënten en werd begin 1945 zelfs uitgebreid met een kraamafdeling. Ook na de uiteindelijke bevrijding van mei 1945 heeft het nog lang bestaan.

Open deze bron 🡢

Uniform van Generaal James Gavin. Hij was de commandant van de 82e Airborne Divisie. Deze divisie landde in Groesbeek en Overasselt om de bruggen over de Maas en de Waal te veroveren. Gavin was de jongste brigadegeneraal in het Amerikaanse leger en zeer geliefd bij de soldaten. Dit is een parachutistenuitrusting van hem, maar het is vermoedelijk niet het gevechtstenue dat hij droeg tijdens Operatie Market Garden.

Op zondag 17 september 1944 begonnen de geallieerden Operatie Market Garden. Het doel was om de bruggen over de rivieren en kanalen in Nederland te veroveren, bij Arnhem de Rijn over te steken en vervolgens Duitsland binnen te trekken. Hiermee hoopten de geallieerden nog vóór kerst 1944 de oorlog te beëindigen. De operatie bestond uit twee delen. Operatie Market was de dropping van duizenden parachutisten, die de bruggen bij Eindhoven, Nijmegen en Arnhem moesten veroveren. Het was de grootste luchtlandingsoperatie ooit. Operatie Garden was de opmars van een groot landleger vanuit België. De bruggen bij Nijmegen en Eindhoven werden veroverd, maar Arnhem bleek een brug te ver.

Open deze bron 🡢

Uniform van Arie Dirk Bestebreurtje. Hij was een Nederlander die als vrijwilliger in Britse dienst was. Hij voerde een Jedburgh team aan, dat verbinding moest leggen tussen het lokale verzet en de geallieerden. Tijdens Operatie Market Garden was hij toegevoegd aan de staf van generaal Gavin, mede omdat hij Nijmegen en omgeving kende en Nederlands sprak. Hij had voor de oorlog de Nijmeegse Vierdaagse gelopen. Dit is een uniform van Arie Bestebreurtje voor alledaags gebruik, geen gevechtstenue.

Op zondag 17 september 1944 begonnen de geallieerden Operatie Market Garden. Het doel was om de bruggen over de rivieren en kanalen in Nederland te veroveren, bij Arnhem de Rijn over te steken en vervolgens Duitsland binnen te trekken. Hiermee hoopten de geallieerden nog vóór kerst 1944 de oorlog te beëindigen. De operatie bestond uit twee delen. Operatie Market was de dropping van duizenden parachutisten, die de bruggen bij Eindhoven, Nijmegen en Arnhem moesten veroveren. Het was de grootste luchtlandingsoperatie ooit. Operatie Garden was de opmars van een groot landleger vanuit België. De bruggen bij Nijmegen en Eindhoven werden veroverd, maar Arnhem bleek een brug te ver.

Open deze bron 🡢

Dagboek van Trees Schretlen uit Nijmegen. Zij was 18 jaar oud en zat op de middelbare school toen Operatie Market Garden begon. Ze maakte van haar schoolagenda een dagboek over de strijd om Nijmegen, haar eerste ontmoetingen met geallieerde soldaten en het verblijf in schuilkelders toen de stad met granaten werd beschoten.

Open deze bron 🡢

Jan Jozef Lambert van Hoof (1922-1944), geboren en getogen Nijmegenaar, was al jong actief in het verzet. Hij verspreidde illegale bladen en was lid van de spionagedienst Geheime Dienst Nederland. In de zomer van 1944 bespiedde hij de Duitsers toen zij springladingen onder de verkeersbrug over de Waal aanbrachten. Op 17 september, de eerste dag van operatie Market Garden, wist hij deze informatie door te spelen aan de geallieerden. Tijdens de gevechten om de verkeersbrug, op 18 september, zou hij de explosieven onder de brug onklaar hebben gemaakt. Omdat hij een dag later door Duitse soldaten werd doodgeschoten kon hij geen antwoord meer geven op allerlei vragen over de precieze toedracht van zijn onderneming. In 1949 heeft de minister van oorlog een commissie ingesteld welke tot taak had een deskundig en nauwgezet onderzoek in te stellen ter zake van het vraagstuk van de redding van de Waalbrug te Nijmegen in september 1944. De twee voornaamste conclusies van deze commissie waren 1. De Commissie is ervan overtuigd, dat Jan van Hoof met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid sabotage aan de springlading van de brug heeft gepleegd. 2. Jan van Hoof kan niet worden beschouwd als "de Redder" van de brug. Wel komt hem onvergankelijke eer toe voor hetgeen hij tot behoud van de brug als uitstekende daad van moed, beleid en trouw heeft verricht met inzet van zijn leven.

Open deze bron 🡢

De opmars van operatie Market Garden verliep minder snel dan gepland. Op 17 september 1944 waren er grote formaties geallieerde bommenwerpers boven de stad te zien. In de middag werd het geallieerde bombardement gevolgd door een luchtlandingsoperatie van ongekende omvang in en rondom Nijmegen. In Nijmegen is er een aantal dagen gevochten voordat de Waalbrug veroverd werd door de geallieerden. De trieste balans voor Nijmegen als gevolg van 4 dagen strijd kon worden opgemaakt: honderden huizen, diverse kerken, het stadhuis en het station waren in vlammen opgegaan. Honderden burgers waren bij de branden en straatgevechten omgekomen. Bovenstaand straatbeeld was het gevolg van de verwoestingen tijdens deze bevrijding.

Open deze bron 🡢

Gérard Knipping woonde van 1927 tot 1959 op de Nijmeegse Dominicanenstraat nummer 13. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte Knipping ook de granatentijd mee in het najaar van 1944. Hij hield tijdens deze periode een dagboek bij. Het oorlogsdagboek beslaat 6 dagen: van 17 september tot en met 22 september 1944, ten tijde van de operatie ‘Market Garden’. Het is geschreven door de toen 20 jarige Knipping. Het is een ooggetuigenverslag van wat zich in die dagen in de wijk afspeelde, oorspronkelijk haastig neergekrabbeld in een zakagenda en later uitgetypt. Gérard Knipping heeft in de vijftiger jaren een uitgebreid verslag geschreven over deze periode tot en met de officiële bevrijding op 10 mei 1945. De hier getoonde pagina komt uit dit uitgebreide verslag met als titel: 'Nijmegen onder granaatvuur. Beschrijving van de bevrijding en de gevechten in de omgeving van de Waalbrug en het Mariaplein.'

Open deze bron 🡢

Op bovenstaande afbeelding wordt de eerste uitgave van "De Gelderlander" aan burgers van Nijmegen uitgereikt na de bevrijding van Nijmegen in het kader van de operatie "Market Garden" in 1944. Een aantal jaren kon de krant niet uitgegeven worden door de bezetting. Dit eerste exemplaar werd op 22-9-1944, twee dagen na de bevrijding van de stad, gedrukt onder verantwoordelijkheid van het militair en burgerlijk gezag. Aan de rechterkant is een groep Britse of Canadese soldaten te zien, die passeren.  

Open deze bron 🡢

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kon de Gelderlander een paar jaar niet verschijnen. Op het moment dat ze weigerden om NSB-advertenties te plaatsen, werd de levering van papier stopgezet en moest de Gelderlander gedwongen stoppen met het drukken van de krant. De Gelderlander verscheen voor het eerst weer op 22 september 1944, enkele dagen na de bevrijding van Nijmegen. Vanaf toen werd weer bijna dagelijks een krant uit gebracht. Dit is de krant van 23 september 1944 en hierin werd veel aandacht besteed aan de bevrijding van Nijmegen.

Open deze bron 🡢

Na Market Garden in september 1944 werden veel Duitsers en NSB'ers opgepakt. Dit zijn waarschijnlijk gearresteerde NSB'ers, één van hen heeft een portret van Adolf Hitler om haar nek hangen. 

Open deze bron 🡢

Nederland was bevrijd! Duizenden mensen kwamen op 5 mei 1945 naar de Markt om op de ruïnes van de winkels tegenover de Waag naar toespraken te luisteren omdat Nederland bevrijd was van de Duitsers en er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Op de foto's zie je de mensenmassa op de Grote Markt met Nederlandse vlaggen in de hand. Op de achtergrond van de eerste foto zijn de resten van de V&D te zien waar, door het bombardement, niet veel van over was. Ook op de tweede foto zijn veel verwoestingen te zien maar ook feest.

Open deze bron 🡢

Wanneer op 5 mei ‘45 heel Nederland bevrijd is, wordt ook in Nijmegen feestgevierd. Mensen dansen op de bevrijdingsdag op het Hertogplein voor de Nutsschool.

Open deze bron 🡢

Blije mensen vieren feest op de nationale bevrijdingsdag, 5 mei 1945 op het Hertogplein voor de Nutsschool.

Open deze bron 🡢